კონფერენცია

∘ ნათია გოგოლაძე ∘ ინგა ფრანგიშვილი ∘
საქართველოს სამრეწველო ბიზნესში საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების ეფექტიანობა

ანოტაცია: სტატიაში განხილულია საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების ეფექტურობის შეფასების მეთოდები. გაანალიზებულია საწარმოს მომგებიანობის მაჩვენებლების გაანგარიშების მეთოდები.

საკვანძო სიტყვები: საბრუნავი კაპიტალი, გადახდის უნარი, მომგებიანობა, ფინანსური რესურსები, ეფექტურობა.

შესავალი

საქართველოს სამრეწველო პოტენციალის ფორმირებამ, საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლასთან დაკავშირებით, რთული გზა გაიარა. საბაზრო ეკონომიკიდან მემკვიდრეობით მიღებული ინდუსტრიის თითქმის სრული სპექტრი დაიშალა და მრეწველობის ტემპი ჩვენს ქვეყანაში ისე შემცირდა, სოლიდური ინვესტირების პირობებშიც კი მისი რეაბილიტაციის საკითხი დღესაც უაღრესად პრობლემატურია.

მრეწველობა წარმოადგენს ქვეყნის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს დარგს, რომელიც აერთიანებს ბუნებრივი მატერიალური სიმდიდრის მომპოვებელ, სამრეწველო ნედლეულის, სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოების საშუალებებად და მოხმარების საგნებად გადამამუშავებელ სხვადასხვა სახის საწარმოებს.

მრეწველობის განვითარების დონე მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს ქვეყნის მეცნიერულ-ტექნიკურ და სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას. მძლავრი ინდუსტრიის წყალობით აშშ, გერმანია, იაპონია, საფრანგეთი და სხვა ქვეყნები წამყვან პოზიციებზე არიან მსოფლიოში.

მრეწველობის ეფექტიანი ფუნქციონირების გარეშე შეუძლებელია ქვეყნის წინსვლა, მისი განვითარებით ფასდება მოსახლეობის კეთილდღეობა და ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალი. არცერთ ქვეყანას, მათ შორის ბუნებრივი რესურსებით მდიდარსაც კი, არ შეუძლია მრეწველობის სათანადო დონეზე განვითარების გარეშე საკუთარი ეკონომიკური და პოლიტიკური უსაფრთხოების განმტკიცება, სიღარიბის დაძლევა, ეკონომიკის დარგების განვითარება, შრომითი რესურსების დასაქმების უზრუნველყოფა, მატერიალური სიმდიდრის დაგროვება.

საქართველოს სამრეწველო ბიზნესში

საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების ეფექტიანობა

ქვეყნის მრეწველობის წინაშე არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ სტრატეგიული ხასიათის მრავალი ამოცანა დგას. სწორედ ამიტომ, ყველა განვითარებადი ქვეყანა ცდილობს ჩადგეს ინდუსტრიულად განვითარებული ქვეყნების რიგში, მის გარეშე მოსახლეობის კეთილდღეობის ამაღლება და წარმატების მიღწევა წარმოუდგენელია.

ნებისმიერი საწარმოს ეკონომიკური საქმიანობის დადებითი შედეგი საბრუნავი კაპიტალის   გამოყენების ეფექტურობაშია.  მასზეა დამოკიდებული საწარმოს ფინანსური მდგომარეობა,  საქმიანობის შესრულების დრო, წარმოების მოცულობა და  ღირებულება. ამიტომ  მნიშვნელოვანია მათი ეფექტურობის გაზრდის მიზნით საწარმოს ძირითადი საშუალებებით უზრუნველყოფის ანალიზის შესწავლა, სტრუქტურის განხილვა, რეზერვების გამოვლენა, ცვლილებების შეფასება.

საბრუნავი კაპიტალის საწარმოს   რაციონალურ გამოყენებას  დიდი მნიშვნელობა აქვს  წარმოების ზრდისთვის.  მრავალი ეკონომიკური მაჩვენებელი დამოკიდებულია საწარმოს  სამუშაო რესურსებით უზრუნველყოფასა და მათი გამოყენების ეფექტურობაზე.

დღევანდელი მსოფლიოს და მათ შორის საქართველოს   ეკონომიკა კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფება, რაც უარყოფით გავლენას ახდენს საწარმოს საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების ეფექტურობის ცვლილებაზე და მათი ბრუნვის შენელებაზე, წარმოების შემცირებასა და მომხმარებელთა მოთხოვნაზე,  ეკონომიკური კავშირების შეწყვეტაზე და ა.შ. სამრეწველო ბიზნესში პროცესების მიმდინარეობაზე გავლენას ახდენს ობიექტური და სუბიექტური ხასიათის მრავალი ფაქტორი. ყველა ეს ფაქტორი ფინანსური და ეკონომიკური საქმიანობის ანალიზის პროცესში გულდასმით უნდა იქნას შესწავლილი. საწარმოს მდგომარეობის სრული სურათის ასახვისთვის მნიშვნელოვანია მისი საქმიანობის არა მხოლოდ რაოდენობრივი, არამედ თვისობრივი მახასიათებლებიც. მათი ანალიზი საწარმოს ფინანსური და ეკონომიკური საქმიანობის  მნიშვნელოვანი ნაწილია. ამრიგად, საწარმოში საჭიროა არა მხოლოდ წარმოების და ფინანსური სფეროს ანალიზი, არამედ იურიდიული, სოციალური და გარემოსდაცვითი ასპექტების ანალიზი. (DANIEL ANTRAIGUE)

სამრეწველო ინდუსტრიის განვითარება პირდაპირ დამოკიდებულია სამრეწველო საწარმოების ფუნქციონირების ეფექტურობაზე და მოსახლეობის ცხოვრების  დონის გაუმჯობესებაზე. საქმიანობის ეფექტურობით  და განვითარების დინამიკით განისაზღვრება ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალი. ეკონომიკური პოტენციალი სამრეწველო საწარმოში ყალიბდება ყველა რესურსის გამოყენების შედეგად, შრომის, სამეცნიერო და ტექნიკური პოტენციალის გააქტიურებით, გარემო ფაქტორების გათვალისწინებით, ხოლო წარმოების პოტენციალის რეალიზაციის პროცესში ყალიბდება საწარმოს საბრუნავი კაპიტალის  სტრუქტურა და ფინანსური წყაროები, რაც უზრუნველყოფს თითოეული საწარმოს ეფექტიან ფუნქციონირებას.

თითოეულ საწარმოს, თავისი საქმიანობის საწყისს ეტაპზე  უნდა ჰქონდეს გარკვეული მოცულობის საბრუნავი კაპიტალი.  საწარმოთა მიმოქცევაში მყოფი აქტივები  უზრუნველყოფენ მათ უწყვეტ მოძრაობას მიმოქცევის ყველა ეტაპზე ფულადი და მატერიალური რესურსების წარმოების საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად, გაანგარიშების დროულობისა და სისრულის უზრუნველსაყოფად. მიმოქცევაში არსებული აქტივების  ეფექტური გამოყენება სხვადასხვა ეკონომიკურ ურთიერთობებში ყოველთვის მნიშვნელოვანია, რადგან ნებისმიერი საწარმოს მოგების ძირითადი წყაროა საბრუნავი კაპიტალის  გონივრული გამოყენება. საწარმოში პროფესიონალი კადრების მუშაობის  შედეგად მიიღწევა  საწარმოს  მენეჯმენტისა  და მარკეტინგის მაღალი დონე რაც საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების მაქსიმალური ეფექტურობის მაჩვენებელია. (UNICA CONSEIL - საექსპერტო კვლევითი ორგანიზაცია  მრეწველობაში)

საბრუნავი კაპიტალის ეფექტური გამოყენება დიდ როლს ასრულებს საწარმოს ნორმალური მუშაობის უზრუნველყოფაში, წარმოების მომგებიანობის დონის ამაღლებაში. შესაბამისად, საწარმოს ეფექტურობის გაუმჯობესებისა და მისი ფინანსური მდგომარეობის განმტკიცებისკენ მიმართული ღონისძიებების სისტემაში მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს საბრუნავი კაპიტალის რაციონალური გამოყენება. საწარმოს ეფექტიანი ფუნქციონირება უდიდესი ეკონომიკური ეფექტის მისაღწევად,  სრულ პასუხისმგებლობას მოითხოვს მათი წარმოებისა და ფინანსური საქმიანობის შედეგებზე, ვინაიდან საწარმოს ფინანსური მდგომარეობა პირდაპირ არის დამოკიდებული საბრუნავი კაპიტალის მდგომარეობაზე.

საბრუნავი კაპიტალის  მახასიათებელია მათი ბრუნვის მაღალი მაჩვენებელი. საბრუნავი კაპიტალის ფუნქციონალური როლი წარმოების პროცესში არსებითად განსხვავდება ძირითადი კაპიტალისგან, რამდენადაც, საბრუნავი კაპიტალი უზრუნველყოფს წარმოების პროცესის უწყვეტობას.

მოცირკულირე აქტივების მატერიალური შინაარსია  შრომის საშუალებები, რომელთა სამუშაო ვადა არ აღემატება  12 თვეს.

მოცირკულირე აქტივების (შრომის ობიექტები) მატერიალური ელემენტები გამოიყენება წარმოების თითოეულ ციკლში. ისინი მთლიანად კარგავენ ბუნებრივ ფორმას, შესაბამისად, სრულად შედიან წარმოებული პროდუქციის (შესრულებული სამუშაო, გაწეული მომსახურება) ღირებულებაში.

მოცირკულირე წარმოების აქტივები - ნედლეული,  ძირითადი და დამხმარე მასალები, დაუმთავრებელი წარმოება, საწვავი და  სხვა აქტივები,  მთლიანად იხარჯება წარმოების თითოეულ ციკლში და  ღირებულება   გადააქვთ წარმოებულ პროდუქციაზე. მოცირკულირე აქტივები ინვესტირებულია  წარმოების აქტივებში  და მიმოქცევის საბრუნავ კაპიტალში. მოცირკულირე წარმოების აქტივები გამოიყენება წარმოების პროცესში, ხოლო მიმოქცევის სახსრები -  პროდუქციის რეალიზაციისა და ინვენტარის შეძენის პროცესის დროს, ამ თანხების ოპტიმალური რაოდენობა დამოკიდებულია  წარმოების აქტივების უდიდეს წილზე,  რადგან მონაწილეობენ ღირებულების შექმნაში. (Ковалев В.В.2008)

საბრუნავი კაპიტალის არსი განისაზღვრება მათი ეკონომიკური როლით პროდუქციის პროცესის უზრუნველსაყოფად, როგორც წარმოების პროცესის, ასევე მიმოქცევის პროცესის ჩათვლით.

ძირითადი საშუალებებისგან განსხვავებით, მიმოქცევის  საბრუნავი საშუალებები წარმოების პროცესში არაერთხელ მონაწილეობენ და ღირებულება მთლიანად გადააქვთ მზა პროდუქტზე.

მიმოქცევის სახსრები არის საწარმოს აქტივები, რომელიც ჩადებულია მზა პროდუქციის მარაგებში, გადაზიდულ  და  გადაუხდელ პროდუქტში. მიმოქცევის აქტივები უზრუნველყოფს პროდუქციის წარმოებისა და რეალიზაციის უწყვეტ პროცესს, ამიტომ   საწარმოს  ეკონომიკური საქმიანობისთვის  მიზანშეწონილია მათი   ეფექტურად გამოყენება.

საბრუნავი წარმოების აქტივები სამი ნაწილისგან შედგება:

- პროდუქტიული რეზერვები;

- მიმდინარე სამუშაოები და თვითნაკეთი ნახევრად მზა პროდუქტები;

- სამომავლო ხარჯები.

მიმოქცევაში არსებული აქტივების მიმოქცევა ხდება  შემდეგი სქემის მიხედვით:

D - PZ ... P ... GP - D1,

სადაც D არის სამეწარმეო სუბიექტის მიერ გამოყოფილი სახსრები;

PZ - საწარმოო მარაგი;

P - წარმოება;

GP - მზა პროდუქტი;

D1 - პროდუქციის რეალიზაციიდან მიღებული თანხა, რეალიზებული მოგების ჩათვლით.

ფულის საშუალებით (D) საწარმო იძენს შრომის ყველა საჭირო ნედლეულს პროდუქციის წარმოებისთვის,  ნედლეულის  ფორმის, სახეცვლილების შემდეგ (PZ),   იწყება წარმოების პროცესი (P), რის შედეგადაც მიიღება მზა პროდუქტი (GP), რომლის  გაყიდვის შედეგად  საწარმო  იღებს გარკვეულ თანხას (D1).

საბრუნავი კაპიტალი ერთდროულად არის ყველა ეტაპზე და წარმოების ყველა ფორმაში, რაც უზრუნველყოფს მის უწყვეტობას და საწარმოს უწყვეტ მუშაობას. (Савицкая Г.В.)

დასკვნა

ამრიგად, საბრუნავი კაპიტალის ელემენტები ბიზნეს საქმიანობის უწყვეტი ნაკადის ნაწილია. შესყიდვის შედეგად ხდება მარაგების და გადასახადების გაზრდა,  წარმოება იწვევს მზა პროდუქციის ზრდას, გაყიდვა კი  ფულადი სახსრების,  მიმდინარე ანგარიშების ზრდას.

საწარმოს საბრუნავი კაპიტალის საჭიროების დადგენა ხორციელდება რაციონირების პროცესში. რაციონირების მიზანია განსაზღვროს მიმოქცევადი აქტივების  ზომა გარკვეული პერიოდის განმავლობაში წარმოებისა და მიმოქცევის სფეროში.

ფინანსური დაგეგმვის პროცესში კომპანია ითვალისწინებს საკუთარი საბრუნავი კაპიტალის სტანდარტების ზრდას და შემცირებას. საკუთარი საბრუნავი კაპიტალის თანაფარდობის ზრდა, ძირითადად საკუთარი რესურსებით ფინანსდება

წლის განმავლობაში შეიძლება შეიცვალოს საწარმოს საბრუნავი კაპიტალის მოთხოვნილება. შესაბამისად, არ არის მიზანშეწონილი საბრუნავი კაპიტალის სრულად ფორმირება საკუთარი წყაროებიდან, რადგან ეს გამოიწვევს გარკვეულ დროს ზედმეტი საბრუნავი კაპიტალის ფორმირებას და მათი ეკონომიკური გამოყენების სტიმულების შესუსტებას. ამიტომ კომპანია მოზიდულ სახსრებს იყენებს საბრუნავი კაპიტალის დასაფინანსებლად.

საწარმოს უწყვეტი მუშაობისთვის საჭიროა საბრუნავი კაპიტალის მთლიანი ოდენობის დადგენა. ამისათვის საჭიროა მთელი რიგი პირობების დაცვა:

1) სამუშაო კაპიტალის ოდენობა უნდა იყოს ოპტიმალური. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ერთი მხრივ, საკმარისი იქნება ნედლეულისა და მასალების იმ საჭირო რაოდენობით შეძენა, რომელიც უზრუნველყოფს  ბაზრის მოთხოვნებს და მეორეს მხრივ,  უზრუნველყოფს  წარმოების პროცესის უწყვეტ პროცესს.

2) ამ მნიშვნელობის დადგენისას გასათვალისწინებელია თანხების გადამისამართებისთვის საჭირო დრო, შეკვეთების განთავსება, გადასახადების გადახდა, მატერიალური აქტივების და  მზა პროდუქციის  შენახვა, მომხმარებლებისათვის ჯგუფების შექმნა, რეკლამა, გაყიდვის ხარჯები და სხვა.

მიმდინარე სამუშაოში საბრუნავი კაპიტალის სტანდარტის ღირებულება დამოკიდებულია ოთხ ფაქტორზე:

ü  წარმოებული პროდუქციის მოცულობა და შემადგენლობა;

ü  წარმოების ციკლის ხანგრძლივობა;

ü  წარმოების ღირებულება ;

ü  წარმოების პროცესში ხარჯების ზრდის ხასიათი.

საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების ეფექტურობა ხასიათდება ეკონომიკური მაჩვენებლების სისტემით,  პირველ რიგში, საბრუნავი კაპიტალის ბრუნვით.

საბრუნავი კაპიტალის ბრუნვაში იგულისხმება, როგორც სახსრების სრული მიმოქცევის ხანგრძლივობა საბრუნავი კაპიტალის შეძენის მომენტიდან (ნედლეულის, მასალების შეძენა და ა.შ.)  ასევე მზა პროდუქციის გამოშვება და რეალიზაცია. საბრუნავი კაპიტალის გამოყენების ეფექტურობის ხარისხი ხასიათდება შემდეგი ძირითადი მაჩვენებლებით: ბრუნვის კოეფიციენტი, ერთი ბრუნვის ხანგრძლივობა და  საბრუნავი კაპიტალის დატვირთვა.

რაც მეტია ბრუნვის კოეფიციენტი, მით უკეთესია  სამუშაო კაპიტალის გამოიყენება.

ამგვარად სამრეწველო ბიზნესში საქმიანობის ძირითადი  პრინციპებია:

1.      კონკრეტულობა - ანალიზი ემყარება რეალურ მონაცემებს, მისი შედეგები მიიღება კონკრეტულ რაოდენობრივ გამოხატულებით;

2.      სირთულე-ეკონომიკური პროცესების ყოვლისმომცველი შესწავლა მისი ობიექტური შეფასების მიზნით;

3.      საბრუნავი კაპიტალის ყველა ელემენტის შესწავლა სინთეზში და არა იზოლირებულად.

გამოყენებული ლიტერატურა

DANIEL ANTRAIGUE, Prevision de besoin en fonds de roulement-Principes, P. 3-5
UNICA CONSEIL (საექსპერტო კვლევითი ორგანიზაცია მრეწველობაში) https://atee.fr/system/files/2020-01/2018-10-19_note-bfr_club_biogaz_2.pdf?fbclid=IwAR10W8qbp7uj09HMzFJwbMjsnG522Fvi22X8KoxwgPeCdTcWBz2XNvlKmQs
Ковалев В.В. Курс финансового менеджмента: Учебник. – М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2008. გვ. 107-109
Савицкая Г.В. Экономический анализ: Учебник. – М.: Новое знание, 2004. გვ. 145
Le Journal du Net (JDN) 22.02.2019