∘ რევაზ ჯავახიშვილი ∘
საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალი და მისი მართვის სრულყოფის ძირითადი მიმართულებები

ანოტაცია. სავალო ურთიერთობები, როგორც საერთაშორისო ეკონომიკური ურთიერთობების მნიშვნელოვანი ფორმა, თანამედროვე ეკონომიკური თეორიის ერთ-ერთ აქტუალურ პრობლემას წარმოადგენს. ნაშრომში განხილულია საგარეო ვალის არსი, წარმოშობის ისტორიული წანამძღვრები, მისი ფორმები, სტრუქტურა, სოციალურ-ეკონომიკური დანიშნულება და ფუნქციები. სათანადო ციფრობრივი და ფაქტობრივი მასალების საფუძველზე მასში გაანალიზებულია საქართველოს საგარეო ვალის დინამიკა, სტრუქტურა და მისი სიმძიმის განმსაზღვრელი კრიტერიუმები და მაჩვენებლები. ნაშრომში განსაკუთრებული ყურადღებაა გამახვილებული საგარეო ვალის მართვისა და მისი სრულყოფის ძირითადი მიმართულებების პრობლემების კვლევაზე, რომელთა შედეგების პრაქტიკული რეალიზაცია დიდად შეუწყობს ხელს საგარეო სესხების გამოყენების ეფექტიანობის ამაღლებას, ქვეყნის სავალუტო რეზერვების ზრდას, საფინანსო სისტემის გაჯანსაღებასა და მისი უსაფრთხოების უზრუნველყოფას.

საკვანძო სიტყვები: საგარეო ვალი, საპროცენტო დანარიცხები, შემოსავლები, ხარჯები, ბიუჯეტის დეფიციტი, ვალის სიმძიმე, ინვესტორები, საინვესტიციო პროექტები, ფინანსური უსაფრთხოება.

შესავალი

ქვეყნებს შორის სავალო ურთიერთობები წარმოადგენს საერთაშორისო ეკონომიკური ურთიერთობების მნიშვნელოვან ფორმას, რომელშიც იგულისხმება მოცემული ქვეყნის ეკონომიკური სუბიექტების საერთო დავალიანება უცხოელი კრედიტორების წინაშე. ქვეყნის საგარეო ვალის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენს მისი სახელმწიფო საგარეო ვალი, რომელშიც იგულისხმება დროის გარკვეული მომენტისთვის სახელმწიფო სექტორის მიერ აღებული ყველა სესხი მასზე დარიცხული საპროცენტო გადასახადებით, რომელიც მოცემული მომენტისთვის არ არის დაფარული. სახელმწიფო ვალი შედგება ორი ნაწილისგან: შიდა და საგარეო ვალისგან. შიდა ვალში იგულისხმება მთავრობის მიერ ქვეყნის მოქალაქეებისგან აღებული ვალი, ხოლო საგარეო ვალში – სხვა ქვეყნების მთავრობებისა და საფინანსო-საკრედიტო ორგანიზაციებისგან აღებული სესხი, რომელიც გაიანგარიშება უცხოურ ვალუტაში.

გარდა ამისა, ქვეყნის საგარეო ვალის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენს მისი კორპორაციული საგარეო ვალი, რომელშიც იგულისხმება კერძო ან ეროვნული საწარმოების, ფირმებისა და კომპანიების უცხოური დავალიანება და კერძო საგარეო ვალი, რომელიც წარმოიქმნება მოქალაქეთა მიერ სხვა ქვეყნებში გაფორმებული კრედიტების შემთხვევაში.

მოცემული ქვეყნის საგარეო ვალის ფორმირებაზე გავლენას არ ახდენს მისდამი სხვა ქვეყნის საგარეო დავალიანება. ეს დავალიანების ორი განსხვავებული ცნებაა, რომლებსაც ერთმანეთთან არანაირი ურთიერთკავშირი არ გააჩნიათ. სახელმწიფო და კორპორაციულ საგარეო ვალს შორის კი არსებობს მჭიდრო ურთიერთკავშირი, რაც იმით გამოიხატება, რომ ყველა მსხვილი კომპანიის აქციონერს, რომელთაც წვდომა აქვთ კაპიტალის მსოფლიო ბაზართან, წარმოადგენს სახელმწიფო. ამიტომ აღნიშნული კომპანიების გაკოტრების შემთხვევაში მოცემული ქვეყნის მთავრობას ეკისრება ვალდე¬ბუ¬ლება უცხოელი კრედიტორების წინაშე.
ქვეყნის საგარეო ვალის წარმოქმნისა და ზრდის გამომწვევ მიზეზთა შორის, პირველ რიგში, უნდა დასახელდეს, სამთავრობო ხარჯების ზრდის გამო ბიუჯეტის ქრონიკული დეფიციტის წარმოშობა, რაც, თავის მხრივ, დაკავშირებულია საომარ მოქმედებებთან, ეკონომიკურ კრიზისებთან, ეკონომიკურ შოკებსა და დაქვეითებასთან.

არსებობს სახელმწიფო ბიუჯეტის ქრონიკული დეფიციტის აღმოფხვრის შემდეგი გზები: გადასახადების ზრდა, დამატებითი ფულის ნიშნების დაბეჭდვა და მიმოქცევაში გაშვება, საშინაო და საგარეო ვალის აღება. ამასთან, ამა თუ იმ გზის არჩევისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს, რომ გადასახადების გადიდება ამცირებს მეწარმეობის სტიმულს, იწვევს მოსახლეობის, ფირმებისა და კომპანიების უკმაყოფილებას, ხოლო დამატებითი ფულის ნიშნების მიმოქცევაში გაშვება კი ზრდის ეკონომიკაზე ინფლაციურ წნეხს, ამიტომ პრობლემის გადასაჭრელად სახელმწიფოები იღებენ საშინაო და საგარეო სესხებს, რის შედეგადაც წარმოიქმნება ქვეყნის საშინაო და საგარეო ვალი.

ქვეყანაში სოციალურ-ეკონომიკური დაძაბულობის აცილების მიზნით სახელმწიფოები ხშირად უპირატესობას ანიჭებენ საშინაო ვალის აღებას, რამდენადაც იგი ქვეყნისთვის შედარებით ნაკლები ტვირთია. ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს აქვს შესაძლებლობა, საშინაო სესხების რეფინანსირების, გადასახადების გადიდებისა და მიმოქცევაში დამატებითი ფულადი ნიშნების გაშვების გზით დაფაროს საკუთარი ფინანსური ვალდებულებები და თავიდან აიცილოს მოსალოდნელი არასასურველი სოციალურ-ეკონომიკური შედეგები. ამასთან, საშინაო ვალი არავითარ ტვირთს არ აკისრებს ქვეყნის მომავალ თაობებს, რამდენადაც იგი გამორიცხავს სავალო ტვირთის სიმძიმის ერთი თაობიდან მეორეზე გადაკისრების შესაძლებლობას, თუმცა ეს სრულებითაც არ ამართლებს საშინაო ვალის დიდი ზომით აღებას, რამდენადაც იგი ქვეყანას რეალურად მაინც უქმნის ბევრ არასასურველ პრობლემას.

იმ შემთხვევაში, როცა სახელმწიფო შიდა სახსრების მობილიზებით ვერ ახერხებს ქვეყნის წინაშე მდგარი მაკროეკონომიკური პრობლემების მოგვარებას, იგი იძულებულია აიღოს საგარეო სესხები როგორც საზღვარგარეთის ცალკეული სახელმწიფოებიდან, პირველ რიგში კი ეკონომიკურად მაღალგანვითარებული ქვეყნებიდან, ისე საერთაშორისო საკრედიტო-საფინანსო ორგანიზაციებიდან.

საგარეო ვალი ნებისმიერი ქვეყნისთვის სასარგებლოცაა და საშიშიც. იგი დიდი როლს ასრულებს ქვეყნის მაკროეკონომიკური პრობლემების გადაწყვეტაში. მას განსაკუთრებული ადგილი უკავია ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური რეფორმირების, ეკონომიკური კრიზისებისა და სხვა არასასურველი მოვლენებით გამოწვეული ეკონომიკური რყევებისა და შოკების დაძლევის პროცესში. საგარეო სესხები, მათი მიზნობრივი და ეფექტიანი გამოყენების შემთხვევაში, მიიჩნევა ქვეყნის მდგრადი და უსაფრთხო სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორად. იმავდროულად საგარეო ვალს, მისი არამიზნობრივი, არაეფექტიანი გამოყენებისა და არარაციონალური მართვის შედეგად, შეუძლია სერიოზული ზიანის მოტანაც, რამდენადაც იგი ქვეყნის ეკონომიკისთვის წარმოადგენს სერიოზულ დატვირთვას.

საგარეო ურთიერთობების კვლევის პროცესში მნიშვნელოვანი ადგილი განეკუთვნება ვალის სიმძიმის განსაზღვრას, რომელიც, პირველ ყოვლისა, დამოკიდებულია მის სტრუქტურაზე, ანუ იმაზე თუ როგორია მთლიან ვალში საგარეო და საშინაო ვალის თანაფარდობა. ამ დროს ყურადსაღებია ის გარემოება, რომ, ჯერ-ერთი, მათი მომსახურების საპროცენტო დანარიცხები ერთმანეთისგან მნიშვნელოვნად განსხვავებულია და, მეორეც, საგარეო ვალის აღება და გასტუმრება ხდება მხოლოდ და მხოლოდ უცხოურ ვალუტაში.

საგარეო ვალის სიმძიმე დამოკიდებულია არა მხოლოდ მისი აბსოლუტური მოცულობის მაჩვენებელზე, არამედ საგარეო ვალისა და ქვეყნის რეალური ეკონომიკური ზრდის /მშპ-ის/ თანაფარდობაზე. როცა მშპ-ის ზრდა წინ უსწრებს საგარეო ვალის ზრდას, მაშინ ამ უკანასკნელის სიმძიმე შედარებით მცირეა და – პირიქით. საგარეო ვალის სიმძიმის მნიშვნელოვანი განმსაზღვრელი ფაქტორია მისი მომსახურების საპროცენტო დანარიცხების სიდიდე. საგარეო ვალის სიმძიმე მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული, აგრეთვე, მის მიზნობრივ და ეფექტიან გამოყენებასა და დროულ გასტუმრებაზე. 

* * *

დამოუკიდებლობის მოპოვების საწყის ეტაპზე  საქართველოს საგარეო ვალი არ ჰქონია, იგი მას მემკვიდრეობით არ მიუღია. ჩვენი ქვეყანა  შედიოდა რა ერთიანი მონსტრი სახელმწიფო წარმონაქმნის - საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში, მისი დაშლის შემდეგ მთელი სახელმწიფო საგარეო ვალის გადახდა იკისრა რუსეთის ფედერაციამ.

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ეკონომიკური კავშირების მოშლამ განაპირობა ქვეყნის ეკონომიკის სწრაფი ვარდნა და მისი მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების მკვეთრი გაუარესება. სახელმწიფო ბიუჯეტის ქრონიკული დეფიციტისა და საგადამხდელო ბალანსის უარყოფითი სალდოს სისტემატური ზრდის დასაფინანსებლად საქართველოს მთავრობამ, ქვეყნის შიდა სახსრების მობილიზებასთან ერთად, დაიწყო საგარეო სესხების გამოყენებაც. საწყის ეტაპზე საქართველოს ამ ვალების გასტუმრების შესაძლებლობა არ ჰქონდა. ამას ემატებოდა საგარეო ვალის მომსახურების საპროცენტო დანარიცხების თანხებიც, რის გამოც ქვეყნის საგარეო ვალი სწრაფად იზრდებოდა. საგარეო ვალის მაჩვენებლის ზრდა შემდგომშიაც ხორციელდებოდა, რაც განპირობებული იყო, ჯერ ერთი, რუსეთ-საქართველოს ომისა და, მეორეც, პანდემიის ფონზე შექმნილ პრობლემებთან დაკავშირებული სიძნელეების დაძლევით. ყოველივე ამის შედეგად საქართველოს მთლიანი საგარეო ვალი მნიშვნელოვნად გაიზარდა და 2024  წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით 25,2 მლრდ აშშ დოლარი (70,7 მლრდ ლარი), ანუ ქვეყნის მშპ-ის 74,5% შეადგინა [13].

როგორია სადღეისოდ საქართველოს საგარეო ვალის სტრუქტურა? ქვეყნის მთლიან საგარეო ვალში სახელმწიფო საგარეო ვალმა 10,2 მლრდ აშშ დოლარი (30,4 მლრდ ლარი) შეადგინა, რაც მშპ-ის 32,1 პროცენტია. აქედან  სამთავრობო სექტორის ვალია  8,4 მლრდ აშშ დოლარი (23,5 მლრდ ლარი), ანუ მშპ-ის 24,8%; ეროვნული ბანკის ვალდებულებები –  811,5 მლნ აშშ დოლარი (2,3 მლრდ ლარი), ანუ მშპ-ის 2,4%, ხოლო სახელმწიფო საწარმოების ობლიგაციები და სესხები, შესაბამისად, 439,6 მლნ აშშ დოლარია (1,2 მლრდ ლარი), მშპ-ის 1,3% და 1,2 მლრდ აშშ დოლარი (3,5 მლრდ ლარი), ანუ მშპ-ის 3,6%.

საბანკო სექტორის საგარეო ვალმა შეადგინა 8,3 მლრდ აშშ დოლარი (23,4 მლრდ ლარი), მშპ-ის 24,7%; სხვა სექტორების საგარეო ვალმა –  5,0 მლრდ აშშ დოლარი (14,0 მლრდ ლარი), მშპ-ის 14,8% და კომპანიათაშორისო ვალმა –  2,7 მლრდ აშშ დოლარი (7,5 მლრდ ლარი), ანუ მშპ-ის 7,9%. მთლიანი საგარეო   ვალის  88,6%   დენომინირებულია  უცხოურ  ვალუტაში [13].

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ზემოხსენებული ეროვნული ბანკის ვალდებულებებიდან (811,6 მლნ აშშ დოლარი) 453,2 მლნ აშშ დოლარი არის განაწილებული ნასესხობის სპეციალური უფლებით (ნსუ) – სავალუტო ფონდის მიერ შექმნილი საერთაშორისო სარეზერვო აქტივით, რომელიც ნაწილდება სავალუტო ფონდის წევრ ქვეყნებზე მათი კვოტის პროპორციულად, რომელსაც არ აქვს დაფარვის ვადა და პრაქტიკულად მისი გადახდის ვალდებულება არ დადგება მანამ, სანამ ქვეყანა იქნება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წევრი.

ქვეყნის საგარეო ვალის მნიშვნელოვან ნაწილს (34,1%) მისი სახელმწიფო საგარეო ვალი წარმოადგენს. ამასთანავე ამ ვალის მნიშვნელობა არ განისაზღვრება  მხოლოდ მისი აბსოლუტური მონაცემებით. იგი არის სასესხო კაპიტალის ის ნაწილი, რომელსაც თვითონ სახელმწიფო იღებს უცხოელი კრედიტორებისგან და რომლის მიზნობრივი და ეფექტიანი გამოყენება უშუალო ზემოქმედებას ახდენს ქვეყნის ბიუჯეტის დაბალანსებასა და დადებითი საგადამხდელო ბალანსის შენარჩუნებაზე. ამჟამად ცალკეული კრედიტორების მიხედვით ქვეყნის სახელმწიფო საგარეო ვალზე ნათელ წარმოდგენას გვაძლევს 1-ელი ცხრილის მონაცემები. 

ცხრილი 1

საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალი 2024 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით [12] 

კრედიტორი	კრედიტისვალუტა	ვალისნაშთი /ათასი/
		კრედიტისვალუტაში	აშშდოლარში	ლარში
სახელმწიფო საგარეო ვალი			8.589.061	24.107.775
მთავრობის საგარეო ვალი			8.237.596	23.121.285
მრავალმხრივიკრედიტორები:			6.255.795	17.558.764
აზიის განვითარების ბანკი (ADB)	USD	404.770	404.770	1.136.108
	SDR	271.159	353.628	992.562
	EUR	1. 447.675	1.511.528	4.242.556
აზიის ინფრასტრუქტურის საინვესტიციო ბანკი (AIIB)	USD	78.131	78.131	219.297
	EUR	127.897	133.538	374.815
ევროსაბჭოს განვითარების ბანკი (CEB)	EUR	14.000	14.618	41.028
ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD)	EUR	206.622	215.735	605.526
ევროპის საინვესტიციო ბანკი (EIB)	EUR	1.033.716	1.079.311	3.029.409
ევროკავშირი (EU)	EUR	133.000	138.866	389.770
მსოფლიო ბანკი, რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი (IBRD)	USD	927.839	927.839	2.604.258
	EUR	678.970	708.918	1.989.791
მსოფლიო ბანკი, განვითარების საერთაშორისო ასოციაცია (IDA)	SDR	364.140	474.888	1.332.915
სოფლის მეურნეობის განვითარების საერთაშორისო ფონდი (IFAD)	SDR	18.026	23.508	65.982
	EUR	11.089	11.579	32.499
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (IMF)	SDR	134.750	175.732	493.245
სკანდინავიური გარემოს საფინანსო კორპორაცია  (NEFCO)	EUR	3.072	3.208	9.004
ორმხრივიკრედიტორები:			1.481.802	4.159.121
სომხეთი	USD	1.016	1.016	2.851
აზერბაიჯანი	USD	1.151	1.151	3.231
ავსტრია	EUR	9.950	10.389	29.159
საფრანგეთი	EUR	733.724	766.087	2.150.253
გერმანია	EUR	534.101	557.659	1.565.237
ირანი	USD	840	840	2.357
იაპონია	JPY	18.588.445	117.810	330.670
ყაზახეთი	USD	1.252	1.252	3.515
ქუვეითი	RWD	2.762	8.966	25.165
ნიდერლანდების სამეფო	EUR	24	25	69
რუსეთი	USD	7.870	7.870	22.088
თურქეთი	USD	2.242	2.242	6.292
თურქმენეთი	USD	211	211	592
ამერიკის შეერთებული შტატები	USD	6.285	6.285	17.640
ფასიანიქაღალდები			500.000	1.403.400
ევრობონდი	USD	500.000	500.000	1.344.400
საქართველოსეროვნულიბანკისსაგარეოვალი			351.464	986.490
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (IMF)	SDR	269.500	351.464	986.490

მონაცემებით დასტურდება, რომ სადღეისოდ ჩვენი ქვეყნის ძირითადი კრედიტორები არიან საერთაშორისო საფინანსო-საკრედიტო ორგანიზაციები (მრავალმხრივი კრედიტორები), რომელთა წილი საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალში შეადგენს 72,8%-ს. აქედან  ყველაზე მსხვილი კრედიტორები არიან მსოფლიო ბანკი (IBRD და IDA) –  26,3%,  აზიის განვითარების ბანკი –  24,2% და ევროპის საინვესტიციო ბანკი – 17,3%. ორმხრივი კრედიტორების ხვედრითი წილი კი ქვეყნის მთლიან სახელმწიფო  საგარეო ვალში უდრის 17,2%-ს. მათგან ყველაზე მსხვილი კრედიტორი ქვეყნებია: საფრანგეთი – 766,1 მლნ აშშ დოლარი, გერმანია – 557,7 მლნ აშშ დოლარი და იაპონია  –  117,8 მლნ აშშ დოლარი, რომელთა წილი ქვეყნის მთლიან სახელმწიფო საგარეო ვალში შეადგენს მხოლოდ 16,8%-ს, ორმხრივი კრედიტორების ვალში კი  –   97,3%-ს.

საგარეო ვალის სიმძიმის განმსაზღვრელ მაჩვენებელთა შორის მთავარია არა მისი აბსოლუტური მოცულობის მაჩვენებელი, არამედ ის თუ როგორია მისი და ქვეყნის რეალური ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელთა თანაფარდობა. სწორედ იგი იძლევა პასუხს კითხვაზე, თუ რატომ არის, რომ საგარეო ვალის ზრდა ზოგ ქვეყანაში იწვევს განვითარებას, ზოგში კი – ფინანსური მდგომარეობის დამძიმებასა და დეფოლტის (გაკოტრების) საშიშროებას. სულ ცოტა ხნის წინათ მსოფლიოს   ფინანსურ სამყაროში სწრაფად გავრცელდა ინფორმაცია, რომ პირველად ბოლო ასი წლის განმავლობაში, აშშ-ში სახელმწიფო ვალმა გადააჭარბა 19,5 ტრლნ, ხოლო ესპანეთში – 1,1 ტრლნ აშშ დოლარს, რამაც შეადგინა მშპ-ის 100%-ზე მეტი [15]. თუმცა აღნიშნულ ქვეყნებში ამ ამბავს დიდი პანიკა არ მოჰყოლია, რამდენადაც  მათთან სიტუაცია „კონტროლს ექვემდებარება“ და ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლები გარანტიას იძლევა ასეთი მდგომარეობის უახლოეს პერიოდში გამოსასწორებლად.

მეორე მხრივ, არის ქვეყნები, სადაც ფორმალური ზრდის მაჩვენებლები უკეთესია, მაგრამ ფაქტობრივად ისინი იმყოფებიან დეფოლტის ზღვარზე. ამის საუკეთესო მაგალითია ვენესუელა, სადაც საგარეო ვალი მშპ-ის 40%, ხოლო არგენტინაში – 50%-ია. უკეთესი მდგომარეობა არც რუსეთშია (16%). ასეთი მდგომარეობა სხვადასხვა ფაქტორებითაა განპირობებული. აქ მთავარია ეკონომიკის რეალურ ზრდასთან ერთად  არა მხოლოდ აბსოლუტური და მშპ-თან მისი ფარდობის მაჩვენებელი, არამედ ვალის მომსახურების ღირებულებაც. აშშ-ში და დიდ ბრიტანეთში ვალის მომსახურების განაკვეთი ძალზე დაბალია და არ აღემატება 0,25–0,5%-ს, რაც შეადგენს მშპ-ის მხოლოდ 1,2%-ს. სხვა ქვეყნებში კი იგი გაცილებით მაღალია, რის გამოც ვალის მომსახურება უფრო ძვირი ჯდება. ამას ემატება ისიც, რომ ბევრ მათგანს სანქციების გამო აღარ აქვთ წვდომა კაპიტალის საერთაშორისო ბაზართან, რაც საგრძნობლად აუარესებს მათ მდგომარეობას [15].

რა მდგომარეობაა ამ მხრივ ჩვენს ქვეყანაში?

მონაცემებით დასტურდება, რომ ბოლო პერიოდში როგორც ქვეყნის რეალური ეკონომიკური ზრდის, ისე მასთან მიმართებით სახელმწიფო მთლიანი და საგარეო ვალის პროცენტული თანაფარდობის მაჩვენებლები გადიდების ტენდენციით ხასიათდება.  ამასთან, დროის ცალკეული პერიოდების მიხედვით იგი განსხვავებულია. 2010-2019 წწ. მთლიანი სახელმწიფო ვალი მშპ-თან მიმართებით 31,9%-დან 40,4%-მდე, ხოლო საგარეო ვალი კი 26,7%-დან 32%-მდე ამაღლდა, რაც ძირითადად განპირობებული იყო ეკონომიკური ზრდის ტემპის /6,2%-დან 2,9%-მდე/ შენელებით. შემდგომში პანდემიის ფონზე ეს მაჩვენებლები კიდევ უფრო საგრძნობლად გაუარესდა და 2020 წელს მთლიანი ვალის მაჩვენებელი 60,2%-მდე, ხოლო საგარეო ვალისა კი 47,6%-მდე გაიზარდა. მომდევნო წლებში კი ეკონომიკური ზრდის კვალობაზე, ვალის მაჩვენებლები უმჯობესდება და 2024 წელს მშპ-თან მიმართებით სახელმწიფოს მთლიანი და საგარეო ვალის მაჩვენებლებმა  შესაბამისად  38,2%  და  32,1%   შეადგინა.

ქვეყნის საგარეო ვალის სიმძიმის შეფასებისას, გარდა რეალური ეკონომიკური ზრდისა, ფართოდ გამოიყენება ქვეყნის ბიუჯეტის შემოსავლებისა და ხარჯების, აგრეთვე საგარეო ვაჭრობის ექსპორტ-იმპორტის ზრდისა და მათი თანაფარდობის მაჩვენებლები.

   ამჟამად საქართველოს აქვს ქრონიკული დეფიციტური ბიჯეტი, რის გამოც საგარეო ვალის თანაფარდობა ბიუჯეტის როგორც შემოსავლებთან, ისე მის ხარჯებთან მიმართებით, ზრდის ტენდენციით ხასიათდება. 2024 წელს ეს მაჩვენებლები შესაბამისად შეადგენდა 112,8% და 134,4%-ს. ეს კი  საბოლოო ჯამში  აისახება საგარეო ვალის მომსახურების თანხისა და ბიუჯეტის ხარჯებში მისი წილის ზრდით.

   ნეგატიურ ხასიათს ატარებს აგრეთვე ქვეყნის საგარეო ვალსა და საგარეო ვაჭრობის მაჩვენებელთა შორის დამოკიდებულებაც. საქმე იმაშია, რომ წლების განმავლობაში ქვეყნის საგარეო ვაჭრობის საქონელბრუნვის ზრდა ძირითადად იმპორტის ხარჯზე ხორციელდება, რის გამოც  სადღეისოდ  მისი წილი მთლიან ბრუნვაში შეადგენს 72%-ს, ექსპორტისა კი – მხოლოდ 28%-ს. ქვეყანაში ძალზე დაბალია ექსპორ­ტით იმპორტის გადაფარვის კოეფიციენტი, რომელიც სადღეისოდ მხოლოდ 38,9%-ია. ამასთანავე ძალ­ზე მაღალია ექსპორტთან საგარეო ვალის ფარდობის მაჩვენებელი, რომელიც ამჟამად უდრის 131%-ს.

   ყოველივე ზემოთ აღნიშნული კი ნეგატიურ ზემოქმედებას ახდენს ქვეყნის სავალუტო რეზერვების დაგროვებაზე, დადებითი საგადამხდელო ბალანსის შენარჩუნებაზე, საფინანსო სისტემის გაჯანსაღებასა და მისი ფინანსური უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე.

როცა ვლაპარაკობთ საგარეო სესხების მოზიდვასა და მათ ეფექტიან გამოყენებაზე, არ უნდა დაგვავიწყდეს ის გარემოება, რომ მსოფლიო ბანკის კლასიფიკაციით საქართველო შედის საშუალოზე მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყანათა ჯგუფში. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ჩვენს ქვეყანას შეღავათიან დაფინანსებაზე წვდომა ექნება მხოლოდ საშუალოვადიან პერიოდში, ხოლო გრძელვადიან პერსპექტივაში კი  ეკონომიკურ ზრდასთან ერთად  იგი თანდათან შემცირდება.  ისიც აღსანიშნავია, რომ საგარეო სესხებზე საპროცენტო განაკვეთები მნიშვნელოვნად იზრდება და იგი საშუალოვადიან პერიოდშიც შენარჩუნდება, რის გამოც მომავალში საგარეო დაფინანსების ჩანაცვლება ეტაპობრივად უნდა მოხდეს ადგილობრივი რესურსების ხარჯზე.

სადღეისოდ, საქართველოს მთავრობის ვალის პორტფელი შემდეგი მონაცემებით ხასიათდება: მთლიანი ვალის პორტფელში საგარეო ვალის წილი უდრიდა 72%-ს, ხოლო საშინაო ვალისა – 28%-ს.  საგარეო ვალის დონორული დაფინანსება არის 93%, ევრობონდი – 6%, ხოლო ისტორიული ვალი – 1%.  საშინაო ვალის პორტფელში სახაზინო ვალდებულებების წილია  –  93%, სახაზინო ობლიგაციებისა – 3% და სახელმწიფო ობლიგაციების – 4% [12].

საგარეო ვალის პორტფელის სავალუტო კომპოზიცია  ხასიათდება შემდეგი მონაცემებით:  ვალის 65,1% დენომინირებულია ევროში, 29% – აშშ დოლარში, ხოლო დანარჩენი კი – სხვა ქვეყნების ვალუტაში. აღსანიშნავია, რომ ბოლო პერიოდში ევროში დენომინირებული ვალის წილი იზრდება, ხოლო აშშ დოლარის კი – მცირდება. რაც შეეხება საგარეო ვალის პორტფელის კომპოზიციას პროცენტის ტიპის მიხედვით, ვალის 50,2% მოდის ფიქსირებულ განაკვეთზე, ხოლო დაახლოებით ამდენივე (49,8%) –  ცვლად განაკვეთზე. საერთოდ კი, საგარეო ვალში ფიქსირებული განაკვეთის წილი მცირდება, ხოლო ცვლადი განაკვეთისა კი – იზრდება [12]. რა თქმა უნდა, საგარეო ვალის პორტფელში მიმდინარე ცვლილებები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს სავალუტო ტვირთის სიმძიმეზე, ქვეყნის საფინანსო სისტემის გაჯანსაღებასა და მის ფინანსურ უსაფრთხოებაზე.

2021-22 წლებში საქართველოს ეკონომიკურმა ზრდამ ორნიშნა ციფრს გადააჭარბა, რის შედეგადაც მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა ქვეყნის სხვა მაკროეკონომიკური მაჩვენებლებიც. კერძოდ, ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი პანდემიის 9,3%-დან 2022 წლის ბოლოს 3%-მდე შემცირდა, ხოლო სამთავრობო ვალი კი პანდემიამდელ ნიშნულს, 40,4%-ს ჩამოცდა. ვალის დონის ასეთი შემცირება ძირითადად მაღალმა ეკონომიკურმა ზრდამ და გაცვლითი კურსის პოზიტიურმა დინამიკამ განაპირობა. ამასთან, კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება დოლარიზაციის მაღალი მაჩვენებელი, რაც საგარეო ვალს მნიშვნელოვნად მოწყვლადს ხდის სავალუტო კურსის მერყეობის მიმართ, ამიტომ საშუალოვადიანი პერიოდის მთავარ ამოცანად ვალის პორტფელის შემდგომი გაჯანსაღება და სავალუტო რისკების შემცირება რჩება.

თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სავალუტო ურთიერთობებთან დაკავშირებული პრობლემების გადაწყვეტა პირდაპირ კავშირშია მისი მართვის გაუმჯობესებასა და სრულყოფასთან. საგარეო ვალის მართვას ახორციელებს საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო მთავრობის საგარეო ვალის მართვის სტრატეგიის საფუძველზე, რომელიც მოიცავს შემდეგ ძირითად მიმართულებებს:

1. ვალის მშპ-თან ფარდობის მაჩვენებლის მდგრადობის შენარჩუნება;
2. ვალის პორტფელში ლარში დენომინირებული ვალის წილის ჯანსაღ დონეზე შენარჩუნება;
3. საგარეო სესხების განვითარებაზე ორიენტირებულობის ზრდა;
4. ვალის პორტფელის ხარჯისა  და რისკის ოპტიმიზაცია;
5. სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება [12].

1. ვალისმშპ-თანფარდობის უსაფრთხო დონეზე შენარჩუნება. საქართველო ისტორიულად დაბალი ვალის მაჩვენებლის მქონე ქვეყანას წარმოადგენს. მაგრამ კოვიდ-პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური შოკისა და ჯანდაცვისა და სოციალური დახმარების სფეროში გაზრდილი დანახარჯების გამო  მთავრობის ვალის მშპ-თან ფარდობა 2020 წელს გასცდა კანონმდებლობით განსაზღვრულ 60 პროცენტიან მაჩვენებელს. აქედან გამომდინარე, ვალის მართვის მთავარი მიზანი გახდა მისი მაჩვენებლის კრიზისამდელ დონეზე დაბრუნება.

2021 წელს ტურიზმის კრიზისამდელი დონის აღდგენისა და ეკონომიკის გაჯანსაღების შედეგად მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა ქვეყნის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები. შესაბამისად, 2020-24 წწ. მთავრობის მთლიანი ვალის მშპ-თან ფარდობის მაჩვენებელი 60,2%-დან 36,0%-მდე შემცირდა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, 2025-29 წწ. მთავრობის ვალის მართვის სტრატეგიის მიზნობრივ მაჩვენებლად განსაზღვრულია ვალის მშპ-თან ფარდობის მაჩვენებლის 35,5%-დან  33,5%-ის ფარგლებში შენარჩუნება [12].

2, მთავრობის ვალის პორტფელში ლარში დენომინირებული ვალის წილის ჯანსაღ დონეზე შენარჩუნება. საქართველოს მთავრობის ვალში უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული ვალის წილი ისტორიულად მაღალია. 2021 წლის ბოლოს მან 80,4% შეადგინა. მიუხედავად ბოლო წლებში მისი შემცირებისა, ამჟამად იგი ჯერ კიდევ საკმაოდ მაღალია (72,1%) და მნიშვნელოვნად აღემატება რეგიონისა და სხვა შესადარისი ქვეყნის ანალოგიურ მაჩვენებელს. სწორედ ამიტომ უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული ვალის წილის შემცირება და მისი მდგრადობის შენარჩუნება საგარეო ვალის მართვის მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება, რის გამოც საშუალოვადიან პერიოდში აღნიშნული მიმართულების ამოცანად განსაზღვრულია მთავრობის ვალის პორტფელში უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული ვალუტის წილის 65%-მდე შემცირება.

როგორც უკვე აღინიშნა, ქვეყნის კრედიტუნარიანობის ერთ-ერთი მთავარი ინდიკატორი – საგარეო ვალის მშპ-თან ფარდობის მაჩვენებელი, განვითარებული ქვეყნების უმრავლესობას საკმაოდ მაღალი აქვს. თუმცა ვალის პორტფელის დიდი ნაწილის ადგილობრივ ვალუტაში დენომინირების გამო ეს მდგომარეობა მათთვის საგანგაშოს არ წარმოადგენს. აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მთავრობის ვალის პორტფელში უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული ვალის მაღალი მაჩვენებელი უარყოფითად მოქმედებს ქვეყნის სუვერენულ რეიტინგზე და მნიშვნელოვნად აფერხებს მისი საკრედიტო რეიტინგის გაუმჯობესების შესაძლებლობასა და ვალის მართვის პოლიტიკის ეფექტიანობას.

3. საგარეო სესხების განვითარებაზე ორიენტირებულობის ზრდა. საერთაშორისო საფინანსო-საკრედიტო ორგანიზაციებისა და ცალკეული ქვეყნებისგან საქართველო იღებს ორი სახის სესხს: პირველია საინვესტიციო პროექტებზე მიბმული სესხები, მეორე კი –  პროგრამული, ანუ რეფორ­მების დასაფინანსებლად აღებული საბიუჯეტო სახსრები. აღნიშნული მიმართულებით ვალის მართვის სტრატეგიული მიზანია მხოლოდ მაღალი ეფექტიანობის მქონე სესხებზე აქცენტირება. აღნიშნული სტრატეგიული მიზნის მისაღწევად სესხის აღება უნდა განხორციელდეს შემდეგი პრინციპების დაცვით:

• საინვესტიციო სესხის აღება უნდა მოხდეს მხოლოდ დიდი და კომპლექსური პროექტებისთვის, რომელთა შესასრულებლად საჭიროა პარტნიორების მხარდაჭერა და სათანადო ექსპერტიზა. ამასთან მთავრობამ არ უნდა გააკეთოს განაცხადი საინვესტიციო სესხზე იმ პროექტებისთვის, რომელთა განხორციელებაც შესაძლოა ქვეყნის ბიუჯეტის რესურსებით.
• საინვესტიციო სესხის ფარგლებში ყოველი პროექტის თვის უნდა არსებობდეს მისი ეფექტიანობის დადებითი შეფასება. სესხის აღების განაცხადი უნდა გაკეთდეს მხოლოდ იმ პროექტებზე, რომელთაც გავლილი აქვთ წინასწარი შეფასების ეტაპი და მიღებული აქვთ დადებითი გადაწყვეტილება. ამასთან  სესხის ამღებ სამინისტროს ან მუნიციპალიტეტს დანერგილი უნდა ჰქონდეს თავის უწყებაში სახელმწიფო ინვესტიციების მართვის სისტემა.
• სახელმწიფო საწარმოებაზე გადასესხება შესაძლებელია მოხდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს საწარმო გამოხატავს სახელმწიფო საწარმოების მიმდინარე რეფორმისადმი სათანადო მზაობას. აქ იგულისხმება, ჯერ ერთი, მზაობა მთავრობის მიერ დამტკიცებული სტანდარტის შესაბამისი კორპორაციული მმართველობის დასანერგად და, მეორე, სსფ-თან შეთანხმებული და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ დამტკიცებული სტანდარტის მიხედვით სახელმწიფო საწარმოს რეფორმის განსახორციელებლად.
• სრულად კორპორატიზებულ საწარმოებზე მთავრობამ უნდა შეწყვიტოს გადასესხების პრაქტიკა. ამით იგი წაახალისებს კომპანიებს, გავიდნენ კერძო კაპიტალის ბაზარზე და თვითონ მოპოვებული რესურსებით განახორციელონ კომპანიაში ინვესტიციები, რაც, თავის მხრივ, გაზრდის ინვესტიციებს ქვეყნის ეკონომიკაში.

1. მთავრობის ვალის პორტფელის ხარჯის და რისკის ოპტიმიზაცია. ეს მიმართულება მოიცავს მთლიანი ვალის პორტფელისთვის რეფინანსეირების რისკის მართვის პრობლემებსა და საგარეო სესხის აღების დროს გასათვალისწინებელ ფაქტორებს. რეფინანსირების საშუალოვადიან პერიოდში რისკის სამართავად მნიშვნელოვანია, რომ:

• მთავრობის მთლიანი ვალის პორტფელის საშუალო შეწონილი ვადიანობა არ ჩამოცდეს 6,5 წელს, ხოლო საშინაო ვალის  –  3 წელს;
• ერთ წელიწადში დასაფარი ვალის წილი არ აღემატებოდეს მთლიანი ვალის პორტფელის 15,0%-ს [12].

საგარეო სესხების შერჩევისას ეს მიმართულება გულისხმობს სესხზე გასაწევი ხარჯებისა და მასთან დაკავშირებული რისკების ოპტიმიზაციას, რა დროსაც მთავარი ყურადღება უნდა მიექცეს შემდეგს:

• გრანტის კომპონენტი. იგი განსაზღვრავს პარტნიორებისგან შეღავათიანი პირობებით მიღებულ სესხსა და საბაზრო პირობებით ალტერნატიულ სესხზე მომსახურების ღირებულებებს შორის სხვაობას. რაც უფრო მაღალია გრანტი, მით უფრო შეღავათიანია სესხი.
• სესხის ვალუტა. ევროკავშირთან ეკონომიკური და პოლიტიკური დაახლოებიდან გამომდინარე, ევროში სესხის წილის გადიდება სულ უფრო მეტად შეამცირებს გაცვლითი კურსის რისკს, რამდენადაც გრძელვადიან პერიოდში ევროს გაცვლითი კურსი  ლართან მიმართებით ხასიათდება უფრო მეტი სტაბილურობით, ვიდრე აშშ დოლარი. ამასთანავე ოპტიმალური სავალუტო კომპოზიციის განსაზღვრის მიზნით სამომავლოდ სათანადო ყურადღება უნდა მიექცეს სხვა ვალუტებშიც სესხის პორტფელის დივერსიფიცირებას.
• საპროცენტო განაკვეთის ტიპი. ფიქსირებული თუ ცვლადი საპროცენტო განაკვეთის შერჩევას საფუძვლად უნდა დაედოს სესხის მომსახურების ხარჯისა და  რეფინანსირების რისკის ოპტიმალურობა. ამ დროს მნიშვნელოვანია, რომ საგარეო ვალის პორტფელში ფიქსირებული საპროცენტო განაკვეთის ვალის წილი არ იყოს 50%-ზე ნაკლები [12].

1. სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება წარმოადგენს კაპიტალის ბაზრის ფუნდამენტს და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ინვესტორთა მოზიდვასა და ვალის პორტფელის ლარიზაციის ზრდაში. აღნიშნული მიმართულებით ვალის მართვის სტრატეგიული მიზნებია ბაზრის ლიკვიდობის გადიდება და ინვესტორთა მოზიდვის არეალის გაფართოება, რისთვისაც საჭიროა ფასიანი ქაღალდების გამოშვების ზრდა, ძლიერი ბენჩმარკების შექმნა, ვალდებულებების მართვის ოპერაციების (გამოსყიდვა და გაცვლა) აქტიური გამოყენება, მეორეული ბაზრის განვითარება, არარეზიდენტი ინვესტორების ზრდა და საცალო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შექმნა-განვითარება.

ბოლოს უნდა აღინიშნოს, რომ საგარეო ვალის მართვის სტრატეგიის განხილული მიმართულებების პრაქტიკულ ცხოვრებაში წარმატებული რეალიზაცია დიდად შეუწყობს ხელს საგარეო სესხების მოზიდვას, მათი მიზნობრივი დანიშნულებით გამოყენებასა და ეფექტიანობის ამაღლებას, რაც, საბოლოო ჯამში, პოზიტიურ ზემოქმედებას მოახდენს ქვეყნის საფინანსო სისტემის გაჯანსაღებასა და მისი ფინანსური უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე. 

დასკვნა 

დამოუკიდებლობის მოპოვების საწყის ეტაპზე საქართველოს საგარეო ვალი არ ჰქონია. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მთელი სახელმწიფო საგარეო ვალის გადახდა იკისრა რუსეთის ფედერაციამ. შემდგომში კი ეკონომიკური კავშირების მოშლამ განაპირობა ქვეყნის ეკონომიკის სწრაფი ვარდნა და მისი მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების მკვეთრი გაუარესება. სახელმწიფო ბიუჯეტის ქრონიკული დეფიციტის დასაფინანსებლად საქართველოს მთავრობამ ქვეყნის შიდა რესურსების მობილიზებასთან ერთად დაიწყო საგარეო სესხების გამოყენებაც.

საწყის ეტაპზე ქვეყანას ამ ვალების გასტუმრების შესაძლებლობა არ ჰქონდა, რის გამოც საგარეო ვალი სწრაფად იზრდებოდა. შემდგომში კი მისი ზრდა დაკავშირებული იყო რუსეთ-საქართველოს ომისა და პანდემიის ფონზე წარმოქმნილი პრობლემების დაძლევასთან. ყოველივე ამის შედეგად  საქართველოს საგარეო ვალი მნიშვნელოვნად გაიზარდა და 2024 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით 25,2 მლრდ აშშ დოლარი (70,7 მლრდ ლარი), ანუ ქვეყნის მშპ-ის 74,5% შეადგინა.

ქვეყნის საგარეო ვალის ძირითად ნაწილს, მისი სახელმწიფო საგარეო ვალი წარმოადგენს, რომლის მიზნობრივი და ეფექტიანი გამოყენება უშუალოდ ზემოქმედებს ქვეყნის ბიუჯეტის დაბალანსებასა და დადებითი საგადამხდელო ბალანსის შენარჩუნებაზე. საგარეო ვალის სიმძიმის განსაზღვრისას მთავარია არა მისი აბსოლუტური მოცულობა, არამედ ის, თუ როგორია ქვეყნის რეალურ ეკონომიკურ ზრდასთან მისი ფარდობის მაჩვენებელი. მონაცემებით დასტურდება, რომ 2010-2024 წლებში ყველა ეს მაჩვენებელი იზრდება, მაგრამ ცალკეული პერიოდების მიხედვით იგი განსხვავებულია. პანდემიამდე მშპ-თან საგარეო ვალის ფარდობის მაჩვენებლის ზრდა განპირობებული იყო ეკონომიკური ზრდის ტემპის შენელებით. პანდემიის ფონზე იგი საკმაოდ გაუარესდა, ხოლო მის შემდეგ კი, ეკონომიკური ზრდის კვალობაზე, საგრძნობლად უმჯობესდება. ასეთივე ტენდენცია იკვეთება საგარეო ვალის ნაერთი ბიუჯეტის შემოსავლებსა და ხარჯებთან, აგრეთვე ქვეყნის ექსპორტ-იმპორტის მაჩვენებლებთან ფარდობის მიმართებითაც.

როცა ვლაპარაკობთ საგარეო სესხების მოზიდვაზე, მათ ეფექტიან გამოყენებასა და ქვეყნის ფინანსური უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მსოფლიო ბანკის კლასიფიკაციით საქართველო შედის საშუალოზე მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყნების ჯგუფში. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ჩვენს ქვეყანას შეღავათიან დაფინანსებაზე წვდომა ექნება მხოლოდ საშუალოვადიან პერიოდში, გრძელვადიან პერიოდში კი ეკონომიკურ ზრდასთან ერთად იგი თანდათან შემცირდება. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ საგარეო სესხებზე საპროცენტო განაკვეთები საგრძნობლად იზრდება და იგი საშუალოვადიან პერიოდშიც შენარჩუნდება, რის გამოც სამომავლოდ საგარეო დაფინანსების ჩანაცვლება ეტაპობრივად უნდა მოხდეს ადგილობრივი რესურსების ხარჯზე.

საქართველოს საგარეო ვალის სავალუტო კომპოზიცია შემდეგი ტენდენციებით ხასიათდება: ბოლო დროს ევროში დენომინირებული ვალის წილი იზრდება, ხოლო აშშ დოლარისა კი – მცირდება. პროცენტის ტიპის მიხედვით  ვალი თითქმის თანაბრად ნაწილდება ფიქსირებულ და ცვლად განაკვეთებზე. ამასთან, საგარეო ვალში ფიქსირებული განაკვეთის წილი მცირდება, ცვლადი განაკვეთისა კი – იზრდება. ცხადია, საგარეო ვალის პორტფელში მიმდინარე ცვლილებები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს სავალო  ტვირთის სიმძიმეზე, ქვეყნის საფინანსო სისტემის გაჯანსაღებასა და მის ფინანსურ უსაფრთხოებაზე.

ბოლო პერიოდში საქართველოს ეკონომიკურმა ზრდამ ორნიშნა ციფრს გადააჭარბა, რის შედეგადაც საგრძნობლად გაუმჯობესდა ქვეყნის სხვა მაკროეკონომიკური მაჩვენებლებიც. კერძოდ, ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი პანდემიის 9,3%-დან 2022 წლის ბოლოს 3%-მდე შემცირდა, ხოლო სამთავრობო ვალი კი პანდემიამდელ ნიშნულს – 40,4%-ს ჩამოსცდა. ვალის დონის ასეთი შემცირება ძირითადად მაღალმა ეკონომიკურმა ზრდამ და გაცვლითი კურსის პოზიტიურმა დინამიკამ განაპირობა. ამასთანავე კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება დოლარიზაციის მაღალი მაჩვენებელი, რაც სამთავრობო ვალს მნიშვნელოვნად მოწყვლადს ხდის სავალუტო კურსის მერყეობის მიმართ. ამიტომ საშუალოვადიანი პერიოდის მთავარ ამოცანად ვალის პორტფელის შემდგომი გაჯანსაღება და სავალუტო რისკების შემცირება რჩება.

სავალო ურთიერთობებთან დაკავშირებული პრობლემების გადაწყვეტა პირდაპირ კავშირშია მისი მართვის გაუმჯობესებასა და სრულყოფასთან, რომელიც მოიცავს შემდეგ ძირითად მიმართულებებს: ვალის მშპ-თან ფარდობის მაჩვენებლის მდგრადობის შენარჩუნებას; ვალის პორტფელში ლარში დენომინირებული ვალის წილის ჯანსაღ მაჩვენებელზე შენარჩუნებას; საგარეო სესხების განვითარებაზე ორიენტირებულობის ზრდას; სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებას.

საგარეო ვალის მართვის სრულყოფის აღნიშნული მიმართულებებით გათვალისწინებული ღონისძიებების პრაქტიკული რეალიზაცია დიდად შეუწყობს ხელს საგარეო სესხების მიზნობრივი დანიშნულებით გამოყენებასა და მისი ეფექტიანობის ზრდას, რაც, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს ქვეყნის საფინანსო სისტემის გაჯანსაღებასა და მისი ფინანსური უსაფრთხოების დონის ამაღლებას. 

გამოყენებული ლიტერატურა: 

1.  კასრაძე თ., კაციტაძე მ., საგარეო ვალის ზრდის პრობლემა და მისი დაძლევის გზები, ჟურნ. „ეკონომიკა“, №12, 1996.
2.  კასრაძე თ., სახელმწიფო ვალის მართვის და ორგანიზაციის სრულყოფის საკითხები    საქართველოში, დისერტაციის ავტორეფერატი, თბ., 1999.
3.  მაკონელი რ., ბრიუ ლ., „ეკონომიქსი“, თბ., 1993, ტ. 2.
4.  მუჩიაშვილი მ., შონია ზ., კოვიდ-19-ის ზეგავლენის სტატისტიკური შეფასება საქართველოს საგარეო ვალის მდგომარეობაზე, ჟურნ. „ეკონომისტი“, №1, 2022.
5.  პაპავა ვლ., საერთაშორისო სავალუტო ფონდი საქართველოში: მიღწევები და შეცდომები, თბ., 2000.
6.  სამუელსონი პ., ნორდჰაუსი ვ., „ეკონომიკა“, ტ. IV, თბ., 2000.
7.  ღლონტი ივ., სახელმწიფო ვალის მართვის სრულყოფისა და ეფექტიანად გამოყენების პრობლემები საქართველოში, დისერტაციის ავტორეფერატი, თბ., 2002.
8.  ჯიბუტი ა., ღლონტი ივ., საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალი, თბ., 2003.
9.  ჯიბუტი ა., საქართველოს საგარეო და შიგა ვალი, თბ., 2012.
10. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მასალები.
11. საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მასალები.
12. საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მასალები.
13. საქართველოს ეროვნული ბანკის მასალები.
14. Внешний долг. https://vsezaimyonline.ru/terms/vneshnij-dolg
15. Куликов С., Почему рост госдолга одни страны ведет к развитию, а другие к дефолту. https://rg.ru/2016/09/18/pochemu-rost-gosdolga-odni- strany-vedet-k%20razbitiu-a-drugie-k-defoltu.html
16. Лившиц И., Внешний долг – полезный и опасный. https://neg.by/novosti/otkriti/vneshnij-dolg-poleznij-i-opasnyj/
17. Что такое госдолг США и почему он постоянно растет. https://tass.ru/ekonomika/16847493

---