ანოტაცია. თანამედროვე გლობალურ სამყაროში საერთაშორისო ეკონომიკური ინტეგრაცია წარმოადგენს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს, რომელიც განსაზღვრავს სახელმწიფოთა შორის ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებისა და თანამშრომლობის ხარისხს. ბოლო წლების განმავლობაში, საქართველოსთვის ევროკავშირთან ინტეგრაცია ერთ-ერთი მთავარი საგარეო პოლიტიკური პრიორიტეტი გახდა, რაც საგრძნობლად აისახა სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირების გააქტიურებაზე.

საქართველო ევროკავშირის სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები წარმოადგენს საქართველოს საგარეო ეკონომიკური სტრატეგიის ერთ-ერთ ყველაზე დინამიურ და პრიორიტეტულ მიმართულებას, რომლის განვითარება განსაკუთრებით გააქტიურდა 2014 წელს ასოცირების შეთანხმების გაფორმებისა და ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის (DCFTA) ამოქმედების შემდეგ. აღნიშნული დოკუმენტი საფუძვლად დაედო ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკურ ინტეგრაციას და განაპირობა ქვეყნის შიდა ბაზრის გაუმჯობესება ევროპული სტანდარტების შესაბამისად.

საკვანძო სიტყვები: საქართველო- ევროკავშირი; სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები; ეკონომიკური ინტეგრაცია; ინვესტიციები; სავაჭრო პოლიტიკა.

შესავალი

საქართველოს ევროკავშირთან მრავალწლიანი მჭიდრო სავაჭრო-ეკონომიკური პარტნიორობა ჩამოყალიბდა, რაც მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავდა ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ტენდენციებსა და ინსტიტუციურ ტრანსფორმაციას. ორმხრივი ეკონომიკური თანამშრომლობა სათავეს იღებდა 1996 წელს გაფორმებული პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმებიდან (PCA), რომელიც 1999 წელს შევიდა ძალაში. აღნიშნულმა დოკუმენტმა განსაზღვრა ზოგადი ჩარჩო პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებისთვის, თუმცა მისი ეფექტიანობა ეკონომიკური ინტეგრაციის თვალსაზრისით იყო შეზღუდული. (European Commission, 2022).

გარდამტეხი ეტაპი ორ მხარეს შორის ეკონომიკურ ურთიერთობებში დაფიქსირდა 2014 წელს, როდესაც ხელი მოეწერა ასოცირების შეთანხმებას, რომლის განუყოფელი ნაწილია ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცე (DCFTA). ამ შეთანხმების ძალაში შესვლამ საქართველო-ევროკავშირს შორის ეკონომიკური ურთიერთობები მნიშვნელოვანი ხარისხობრივი  გაუმჯობესების  ახალ  ეტაპზე გადაიყვანა. DCFTA-ით გათვალისწინებული რეგულაციები და ვალდებულებები უზრუნველყოფს   საქართველოს ეროვნული   კანონმდებლობის ეტაპობრივ ჰარმონიზაციას ევროკავშირის სტანდარტებთან, რაც თავის მხრივ ქმნის წინაპირობებს თავისუფალი ვაჭრობის, ბაზრის ლიბერალიზაციისა და კონკურენტუნარიანი ეკონომიკური გარემოს განვითარებისათვის.

ევროკავშირთან გაფართოებული ეკონომიკური კავშირები დადებითად აისახა როგორც ექსპორტის დივერსიფიკაციაზე, ისე საგარეო სავაჭრო ბალანსზე, რაც მნიშვნელოვანი ფაქტორია ქვეყნის გრძელვადიანი ეკონომიკური მდგრადობის უზრუნველყოფის გზაზე.(European Commission, 2022).

ეკონომიკური განვითარების პროცესში ევროკავშირის გავლენა სულ უფრო მეტია. ასოცირების შეთანხმება ხელს უწყობს ქვეყნის ვაჭრობის გაფართოებას და ასევე შიდა კანონმდებლობისა და ეკონომიკური სტრუქტურის ევროკავშირის სტანდარტებთან შესაბამისობას (European Commission, 2023). მსგავსი შეთანხმებები არა მხოლოდ ეკონომიკურ ზრდას უწყობს ხელს, არამედ ქვეყნის მოდერნიზაციას და საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვას, რაც ზრდის საქართველოს კონკურენტუნარიანობას გლობალურ ბაზრებზე (საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო, 2022). ამავდროულად, ევროკავშირთან სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობების გაღრმავება საქართველოსთვის მნიშვნელოვან სტრატეგიულ პრიორიტეტს წარმოადგენს. მთავრობა დიდ ყურადღებას უთმობს ამ პროცესს, რადგან ევროკავშირი არა მხოლოდ სავაჭრო პარტნიორია, არამედ სტაბილურობის გარანტი და გლობალური ინვესტიციების მოზიდვის მნიშვნელოვანი წყაროა. (European Commission, 2020). სავაჭრო ბრუნვა ევროკავშირთან მუდმივად იზრდება და ქმნის მნიშვნელოვანი შესაძლებლობების სივრცეს სხვადასხვა სექტორებში, მათ შორის სოფლის მეურნეობაში, ინდუსტრიასა და ტექნოლოგიებში (საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2023).

სავაჭრო ურთიერთობების გაფართოებასთან ერთად ჩნდება გამოწვევებიც.

ევროკავშირის ბაზრის მაღალ სტანდარტებსა და მოთხოვნებს ქვეყნის ინდუსტრიული შესაძლებლობები ადვილად ვერ პასუხობს, რის გამოც აუცილებელია პროდუქტიულობის, ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების დანერგვა. (Georgian Economic Institute, 2021). მიუხედავად საკანონმდებლო ჰარმონიზაციის პროგრესისა, ამ პროცესში რჩება მრავალი პრობლემატიკა, რომელთა გადაჭრაც სერიოზულ ნაბიჯებს მოითხოვს (European Commission, 2022).

გარდა პროდუქციის ექსპორტისა, მნიშვნელოვანი ფაქტორია ინვესტიციების მოზიდვა ევროკავშირის ქვეყნებიდან, რაც საქართველოს ეკონომიკური განვითარების მდგრადობას  მყარ საფუძველს უქმნის. ამ ინვესტიციების ძირითადი მიმართულებებია ენერგეტიკა, გარემოს დაცვა და ტექნოლოგიები.  (Economic Publications, 2020; Georgian Ministry of Environment, 2021).

საქართველოს საგარეო სავაჭროს ტრუქტურა და დინამიკა 2023-2024 წლებში:

2024 წლის პირველ კვარტალში საქართველოს იმპორტის სტრუქტურა მნიშვნელოვანწილად იყო განსაზღვრული რამდენიმე ძირითად საქონლის ჯგუფზე. მსუბუქი ავტომობილები, როგორც მთავარი იმპორტირებული პროდუქტი, 258.1 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენდა, რაც მთლიანი იმპორტის 12%-ს უტოლდება. ეს მიუთითებს ავტოინდუსტრიის ზრდასა და მაღალი მოთხოვნის არსებობაზე როგორც ახალი, ისე გამოყენებული ავტომობილების მიმართ. ნავთობი და ნავთობპროდუქტები მეორე ადგილს იკავებენ 187.0 მილიონი აშშ დოლარით, რაც ენერგეტიკულ სექტორში ქვეყნის საჭიროებებზე მიუთითებს. მესამე ადგილზეა ნავთობი და აირისებრი ნახშირწყალბადები 127.1 მილიონი აშშ დოლარით (საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2024).

საქართველო ჯერ კიდევ დიდად არის დამოკიდებული იმპორტირებულ ენერგომატარებლებზე, რაც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკაზე და სავაჭრო ურთიერთობებზე. იმპორტის მაღალი წილი ენერგეტიკულ და სატრანსპორტო სფეროებში მნიშვნელოვანია ქვეყნის განვითარებისთვის, თუმცა მიუთითებს  ენერგორესურსებზე დამოკიდებულებას.

2024 წლის იანვარ-თებერვლის მონაცემებით, ქვეყნის საგარეო სავაჭრო ბრუნვამ შეადგინა 2,950.1 მლნ აშშ დოლარი, რაც წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 4.8%-ით ნაკლებია. ექსპორტის ვარდნა 12.2%-ით აღინიშნა, იმპორტი კი მხოლოდ 1.6%-ით შემცირდა. საქართველოს უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი 1,343.5 მლნ აშშ დოლარია (საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2024). 

საქართველოს ექსპორტი ევროკავშირის ქვეყნებთან (2020-2024)

 წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (Geostat) 

წლების განმავლობაში საქართველოს ექსპორტი ევროკავშირის ქვეყნებთან გაიზარდა 83.3%-ით, რაც გამოხატავს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის სავაჭრო ურთიერთობების მნიშვნელოვნად გაღრმავებას. თუმცა, ექსპორტის წილი საერთო ექსპორტში დარჩა სტაბილურად 32%-დან 36%-მდე, რაც მიუთითებს ბაზრის გარკვეულ დივერსიფიკაციაზე და ზრდის შენარჩუნებაზე.

ევროკავშირის სავაჭრო პოლიტიკა, კერძოდ, DCFTA შეთანხმება, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს საქართველოს ექსპორტის ზრდაში, აძლიერებს კონკურენტუნარიანობას და ხელს უწყობს ევროკავშირის ბაზრებზე წვდომას.

რეგრესიული ანალიზი: ექსპორტის მოცულობის ზრდა

ექსპორტის მოცულობის (მლნ აშშ დოლარი) და წლების (2020-2024) შორის დამოკიდებულების შესწავლის მიზნით გამოყენებული იქნა საშუალო წრფივი რეგრესია, სადაც წლების ცვლადი აღინიშნა X-ით (0 = 2020), ხოლო ექსპორტის მოცულობა — Y-ით. მოდელი გამოიყურება შემდეგნაირად:

Y=a+bXY = a + bXY=a+bX

•      b=∑(Xi−Xˉ)(Yi−Yˉ)∑(Xi−Xˉ)2=250b = frac{sum (X_i - ar{X})(Y_i - ar{Y})}{sum (X_i - ar{X})^2} = 250b=∑(Xi−Xˉ)2∑(Xi−Xˉ)(Yi−Yˉ)=250

•      a=Yˉ−bXˉ=1240a = ar{Y} - b ar{X} = 1240a=Yˉ−bXˉ=1240

მაშინ რეგრესიული მოდელი:

Y=1240+250XY = 1240 + 250XY=1240+250X

რაც ნიშნავს, რომ ექსპორტი საშუალოდ ყოველწლიურად იზრდება 250 მილიონი აშშ დოლარით.

რეგრესიის ინტეგრირება დასკვნაში:

ექსპორტის მოცულობის სისტემური ზრდა საქართველოსა და ევროკავშირის სავაჭრო-ეკონომიკურ ურთიერთობებში ძლიერ პოზიტიურ ტენდენციას ქმნის. 2020-2024 წლების განმავლობაში საშუალო წლიური ზრდა 250 მილიონი აშშ დოლარია, რაც ხაზს უსვამს ევროკავშირის ბაზრის სტრატეგიულ მნიშვნელობას საქართველოსთვის.

გარდა ამისა, ზრდასთან დაკავშირებული სირთულეები, როგორიცაა ბაზრების დივერსიფიკაცია და სტანდარტების შესაბამისობის უზრუნველყოფა, მოითხოვს ქვეყნის ეკონომიკის გრძელვადიან სტრატეგიულ დაგეგმვას, რაც მნიშვნელოვანწილად შეუწყობს ხელს ეკონომიკის მდგრადობასა და კორპორაციულ ინოვაციათა განვითარებას.

გამოწვევები და პერსპექტივები

მიუხედავად ზრდისა და ინტეგრაციის პროცესების წარმატებისა, საქართველოს წინაშე სერიოზული გამოწვევები დგას:

•      სტანდარტების ჰარმონიზაცია: ევროკავშირის მაღალი სტანდარტების დაკმაყოფილება მოითხოვს დამატებით ინვესტიციებს და ტექნოლოგიურ განვითარებას.

• ეკონომიკური დივერსიფიკაცია: მრავალსექტორული და ბალანსირებული ეკონომიკური სტრუქტურის ჩამოყალიბება აუცილებელია ეკონომიკის მდგრადობისა და სუსტი ეკონომიკური შოკებისადმი წინააღმდეგობის გაწევის უზრუნველსაყოფად.

•პოლიტიკური გარემო: პოლიტიკური არასტაბილურობა და რეგიონული უსაფრთხოების გამოწვევები მნიშვნელოვან სირთულეებს უქმნის კვლევას, განსაკუთრებით ობიექტურობისა და სტაბილურობის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით.

• სტატისტიკური ბაზები: მონაცემთა საკმარისი და ხარისხიანი მოპოვების სირთულეები research-ის ხარისხზე ზეგავლენას ახდენს.                                                          

დასკვნა

საქართველოსა და ევროკავშირის სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები მკვეთრად გაიზარდა და გაღრმავდა ბოლო წლებში, განსაკუთრებით 2014 წლის ასოცირების შეთანხმებისა და DCFTA-ს ამოქმედების შემდეგ. 2020-2024 წლებში ექსპორტი ევროკავშირის ბაზრებზე საშუალოდ ყოველწლიურად 250 მილიონი აშშ დოლარით იზრდებოდა, რაც ხაზს უსვამს ევროკავშირის სტრატეგიულ როლს საქართველოს ეკონომიკაში.

ამდენად, ეკონომიკის დივერსიფიკაცია, მაღალ სტანდარტებთან შესაბამისობა და ინვესტიციების მოზიდვა არის მთავარი მიმართულებები, რომლებიც ქვეყნის მდგრად განვითარებას უზრუნველყოფს. ევროკავშირის ბაზართან ურთიერთობების გაღრმავება არა მხოლოდ ეკონომიკურ გაძლიერებას უწყობს ხელს, არამედ პოლიტიკურ და სოციალურ სტაბილურობასაც ზრდის. მომავალი კვლევები და პოლიტიკის შემუშავება უნდა ორიენტირდეს ბაზრების გაფართოებაზე, ეკონომიკის სტრუქტურულ რეფორმებზე და საერთაშორისო სტანდარტებთან ჰარმონიზაციაზე, რაც უზრუნველყოფს საქართველოს ეკონომიკის კონკურენტუნარიანობას და მდგრადობას. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1.    საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. (2022). საქართველოს და ევროკავშირის ურთიერთობები: ანგარიში.

2.    საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (Geostat). (2023). საქართველოს საგარეო ვაჭრობის სტატისტიკა.

3.    საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (Geostat). (2024).

4.    European Commission. (2020). Georgia and the European Union: Trade and Political Relations. Brussels.

5.    European Commission. (2022). Association Agreement with Georgia: Progress Report. Brussels.

6.    European Commission. (2023). DCFTA Impact Assessment on Georgia. Brussels.

7.    Georgian Economic Institute. (2021). Challenges in Harmonizing Georgian Economy with EU Standards. Tbilisi.

8.    Georgian Economic Institute. (2022). Trade Relations between Georgia and the EU: Trends and Prospects. Tbilisi.

9.    Georgian Ministry of Environment. (2021). EU Investments in Georgia’s Energy and Environment Sectors. Tbilisi.